भारत र इन्डोनेसियाको व्यापार सन् २०२० मा १९ अर्ब अमेरिकी डलरबाट २०२४ मा २९ अर्ब अमेरिकी डलर पुग्ने अनुमान गरिएको छ । यो द्रुत विस्तार जारी रहने प्रक्षेपण गरिएको छ । द्धिपक्षीय व्यापार २०३० सम्ममा दोब्बर हुने अपेक्षा गरिएको छ ।

जसले बलियो आर्थिक सम्बन्ध र बढ्दो सहयोगलाई प्रतिबिम्बित गर्दछ । दुई राष्ट्र भारत र इन्डोनेसियाबीच सांस्कृतिक, आर्थिक र राजनीतिक सम्बन्धको लामो इतिहास छ । साझा परराष्ट्र ऐतिहासिक  व्यापार मार्ग र आपसी राजनीतिक आकांक्षाले यो  स्थायी  सम्बन्धलाई आकार दिएको छ । दुई देशहरु दक्षिणपूर्वी एसियाली र विश्वव्यापी भूराजनीतिक परिद्दश्यमा प्राकृतिक सहयोगीको रुपमा विकसित भएका छन ।

भारत उत्पत्ति भएको हिन्दु र बौद्ध धर्म पहिला शताब्दीमा इन्डोनेसियामा फैलियो, बौद्ध प्रभावको केन्द्र बनेको थियो । रामायण र महाभारत जस्ता भारतीय महाकाव्यहरुले इन्डोनेसियाली कला र नृत्यलाई प्रभाव पार्न जारी राख्छन ।

बाली यात्रा जस्ता पर्वहरुले दुई राष्ट्रहरु बीचको समुद्री सम्बन्धलाई मनाउँछन । दुवै देशले युरोपेली औपनिवेशिकता सहे, भारत ब्रिटिस शासनको अधिनमा र इन्डोनेसिया डचहरुको अधिनमा ।

स्वतन्त्रता पछि, भारत र इन्डोनेसियाले सार्वभौमसत्ता, आर्थिक आत्मनिर्भरता र स्वतन्त्र परराष्ट्र नीतिलाई प्राथमिकता दिंदै आफ्नो कूटनीतिक सम्बन्धलाई सुद्दढ गर्दै राजनीतिक रुपमा गठबन्धन गरे ।

भारत र इन्डोनेसिया बीच बढ्दो व्यापार र लगानी
आधुनिक युगमा, भारत र इन्डोनेसिया बीचको सम्बन्ध व्यापार र लगानीको क्षेत्रमा उल्लेदनीय रुपमा बलियो भएको छ । इन्डोनेसिया सिंगापुर पछि आसियान क्षेत्रमा भारतको दोस्रो ठुलो व्यापार साझेदारी बनेको छ ।

आर्थिक वर्ष २०२३–२४ मा दुई राष्ट्रहरु बीचको द्धिपक्षीय व्यापार २९.४ अर्ब अमेरिकी डलर पुगेको छ, जसमा भारतले ६ अर्ब अमेरिकी डलर बराबरको सामान निर्यात गरेको छ र २३ं.४ अर्ब अमेरिकी डलर बराबरको उत्पादन आयात गरेको छ ।

भारतले इन्डोनेसियामा गर्ने निर्यातमा मुख्यतया परिष्कृत पेट्रोलियम उत्पादनहरु,व्यावसायिक सवारी साधनहरु, दुरसञ्चार उपकरण, कृषि वस्तुहरु, गाईवस्तुको मासु, स्टील उत्पादनहरु र प्लास्टिकहरु समावेश छन । अर्को तर्फ, भारतले इन्डोनेसियाबाट कोइला, कच्चा पाम तेल खनिज, रबर, पल्प, कागज र हाइड्रोकार्बनहरु आयात गर्दछ ।

इन्डोनेसियाको धनी प्राकृतिक स्रोतहरु, विशेष गरी कोइला र पाम तेलले यसलाई भारतको बढ्दो ऊर्जा र औद्योगिक क्षेत्रहरुको लागि एक महत्वपूर्ण आपूर्तिकर्ता बनाउँछ ।

भविष्यको व्यापार सम्भावनाको सन्दर्भमा, औषधि, अटोमोटिभ कम्पोनेन्ट, अटोमोबाइल, इन्जिनियरिङ उत्पादन सूचना पूविधि (आइटी) बायोटेक्नोलोजी र स्वास्थ्य सेवा जस्ता क्षेत्रहरुमा वृद्धिको लागि उल्लेखनीय ठाउँ छ ।

उन्नत औषधि र आईटी क्षेत्रहरुको साथ भारतले इन्डोनेसियामा आफ्नो निर्यात प्रस्तावहरु विस्तार गर्न तयार छ, जबकि यी क्षेत्रहरुमा भारतीय विशेषज्ञता र उत्पादनहरुको लागि इन्डोनेसियामा बढ्दो मागले पारस्परिक लाभको लागि अवसरहरु प्रस्तुत गर्दछ ।

इन्डोनेसियाको विकासमा भारतको महत्वपूर्ण भूमिका

इन्डोनेसियामा भारतीय लगानीहरु पूर्वाधार, उर्जा,कपडा, इस्पात, अटोमोटिभ, खानी, बैंकिङ, र उपभोग्य वस्तुहरु सहित विभिन्न क्षेत्रहरुमा फैलिएको छ । टाटा पावर, रिलायन्स, अडानी L&T, GMR, र महिन्द्रा जस्ता उल्लेखनीय भारतीय समूहहरुले पूर्ण स्वामित्वको सहायक वा संयुक्त उद्यमहरु मार्फत इन्डोनेसियामा बलियो उपस्थिति स्थापित गरेका छन ।

टाटा मोटर्स, बजाज, रोयल इन्फिल्ड, र टिभिएस जस्ता भारतीय कम्पनीहरु इन्डोनेसियाको अटोमोटिभ क्षेत्रमा विशेष रुपमा प्रख्यात छन, जबकि विप्रो टिसिएस र टेक महिन्द्रा जस्ता कम्पनीहरुले सूचना प्रविधि र सेवा क्षेत्रमा आफ्नो पदचिन्ह बढाइरहेका छन ।

पछिल्लो तथ्याङ्क अनुसार सन् २००० देखि २०२२ सम्म इन्डोनेसियामा भारतीय लगानी १,२१९ बिलियन अमेरिकी डलर थियो, जसमा २०२२ मा उल्लेखनीय वृद्धि भएको थियो, जहाँ भारतीय कम्पनीहरुले १,१६६ परियोजनाहरुमा करिब १२७.५४ मिलियन अमेरिकी डलर लगानी गरेका थिए ।

इन्डोनेसियामा भारतको बढ्दो लगानी उपस्थितिले आर्थिक सहयोगलाई गहिरो बनाउने दुवै देशको आपसी इच्छालाई झल्काउँछ । भारतीय व्यवसायहरु इन्डोनेसियाको रणनीतिक स्थान यसको उपभोक्ता बजार र यसको समृद्धि प्राकृतिक स्रोतहरुद्धारा आकर्षित हुन्छन ।

फलस्वरुप, इन्डोनेसियाले आईटी, पूर्वाधार र निर्माण जस्ता क्षेत्रहरुमा भारतीय विशेषज्ञताबाट फाइदा लिन्छन जुन उसको दीर्घकालीन आर्थिक विकासको लागि महत्वपूर्ण छ ।

रणनीतिक साझेदारी र कूटनीतिक संलग्नता

भारत र इन्डोनेसियाले क्षेत्रीय र विश्वव्यापी स्थायित्वमा साझा हितलाई आधार बनाएर वर्षैदेखि व्यापक रणनीतिक साझेदारीको विकास गरेका छन । पछिल्लो वर्षहरुमा दूई देशबीचको उच्चस्तरीय अन्तरक्रिया बढेको छ ।

यस सम्बन्धमा एक महत्वपूर्ण क्षण तब भयो जब भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीले ब्राजिलमा २०२३ G २० शिखर सम्मेलनमा इन्डोनेसियाक नवनिर्वाचित राष्ट्रिपति प्राबोवो सुब्यान्टोसँग भेट गरे ।

दुई नेताले विशेषगरि व्यापार र लगानी, रक्षा र सुरक्षा, कनेक्टिभिटी, पर्यटन, स्वास्थ्य र जनताबीचको आदान–प्रदान जस्ता क्षेत्रमा द्धिपक्षीय सम्बन्ध सुद्दढ पार्ने आफ्नो प्रतिबद्धता दोहोर्याए ।

भारत र इन्डोनेसिया दुवैले २०२३ मा कूटनीतिक सम्बन्धको ७५ वर्ष मनाए, र उनीहरुको साझेदारीको महत्वलाई सुहाउँदो तरिकाले यो कोसेढुङ्गालाई स्मरण गर्ने प्रयास गरिएको छ । दुई देशबीचको चिरस्थायी मित्रतालाई जोड दिँदै दुवै देशमा विभिन्न सहयोगात्मक कार्यक्रमहरु आयोजना भएका छन ।

बहुपक्षीय फोरमहरुमा भारतको सक्रिय सहभागिताले यो द्धिपक्षीय साझेदारीलाई अझ बलियो बनाएको छ । २०२३ मा जकार्ता, इन्डोनेसियामा २० औं ASEAN– भारत शिखर सम्मेलनमा, प्रधानमन्त्री मोदीले इन्डोप्यासिफिक क्षेत्रमा ASEAN को केन्द्रीयतामा जोड दिनुभयो र ASEAN सँग सहयोग बढाउनका लागि भारतको १२–बुँदे प्रस्ताव रुपरेखा दिनुभयो ।

यो प्रस्ताव कनेक्टिभिटी, डिजिटल रुपान्तरण, व्यापार र आर्थिक संलग्नता, र आतंकवाद, जलवायु परिवर्तन, र प्रकोप लचिलोपन जस्ता समसामयिक चुनौतीहरुलाई सम्बोधन गर्ने क्षेत्रहरुमा केन्द्रित थियो । जकर्तामा भएको १८ औं पूर्वी एशिया शिखर सम्मेलनमा क्षेत्रीय शान्ति र स्थायित्वप्रति भारतको प्रतिबद्धतालाई पनि जोड दिएको थियो, जहाँ स्वतन्त्र, खुला, र नियममा आधारित इन्डो–प्यासिफिक व्यवस्था प्रति भारतको समर्थन दोहोर्याइएको थियो । जनता–जनताको सम्बन्धले साँस्कृतिक र शैक्षिक आदान–प्रदानलाई बलियो बनाउँछ ।

भारत र इन्डोनेसियाबीचको जन–जन सम्बन्ध लामो समयदेखि उनीहरुको द्धिपक्षीय सम्बन्धको विशेषता हो । साँस्कृतिक कूटनीति, शैक्षिक आदानप्रदान र पर्यटनले दुई देशबीचका खाडललाई कम गर्न महत्वपूर्ण भूमिका खेलेको छ ।

दुबै राष्ट्रका विद्यार्थीहरुले शैक्षिक कार्यक्रमहरु र छात्रवृत्तिमा भाग लिएका छन, जबकि साँस्कृतिक प्रतिनिधिमण्डल र प्रदर्शनीहरुले आपसी समझदारी र सम्मानलाई बढावा दिएका छन । थप रुपमा, पर्यटन भारत– इन्डोनेसिया सम्बन्धको बढ्दो महत्वपूर्ण पक्ष बनेको छ, दुवै राष्ट्रहरुले एक–अर्काको जनसंख्याबाट पर्यटकहरुलाई आकर्षित गर्न खोजिरहेका छन ।

बाली, इन्डोनेसियाको सबैभन्दा लोकप्रिय पर्यटक गन्तव्यहरु मध्ये एक, वार्षिक रुपमा उल्लेखनीय संख्यामा भारतीय पर्यटकहरु देख्छन, जबकि केरला र गोवा जस्ता भारतीय राज्यहरुले धेरै इन्डोनेसियालीहरुलाई आकर्षित गर्छन । जनताको यो प्रवाहले तल्लो तहसम्मको सम्बन्धलाई मजबुत बनाउन सहयोग गरेको छ ।

निष्कर्षमा

भारत–इन्डोनेसियाको द्धिपक्षीय सम्बन्ध भविष्यका लागि साझेदारी निर्माण गर्न दुई पुरातन सभ्यताहरुको प्रतिबिम्ब हो ।  सांस्कृतिक आदानप्रदान र साझा भूराजनीतिक चासोको समृद्ध इतिहासको साथ, भारत र इन्डोनेसियाबीचको  सम्बन्ध २१औं शताब्दीमा  पनि बढ्दै जाने स्थितिमा छ ।

आर्थिक सहयोग लगानी, रक्षा, र बहुपक्षीय संलग्नता यस साझेदारीको प्रमुख स्तम्भको रुपमा काम गर्नेछ किनभने दुबै राष्ट्रहरुले द्रुत रुपमा परिवर्तन भइरहेको विश्वका चुनौतीहरु र अवसरहरुका सामना गर्न काम गरिरहेका छन ।

क्षेत्रीय सुरक्षा दिगो आर्थिक वृद्धि प्रवद्र्धन र जनता–जनताको आदानप्रदान विस्तार गर्ने प्रतिबद्धताका साथ, भारत र इन्डोनेसिया इन्डो–प्यासिफिक क्षेत्रमा महत्वपूर्ण साझेदारीहरुको रुपमा खडा छन । दुई राष्ट्रले आफ्नो साझा सम्पदा र साझा चासोको निर्माण जारी राख्दा तिनीहरुको द्धिपक्षीय सम्बन्धले एसियाली क्षेत्रको भविष्यलाई आकार दिन महत्वपूर्ण भूमिका खेल्नेछ ।