भारत र न्युजिल्यान्डले विगत केही वर्षहरुमा आफ्नो आर्थिक र व्यापारिक सम्बन्धलाई सुद्दढ पार्न उल्लेखनीय प्रगति गरेका छन् । दुवै देशले आफ्नो बलियो कूटनीतिक सम्ब्न्ध र आर्थिक वृद्धिको साझा आकांक्षालाई निरन्तरता दिँदै द्धिपक्षीय व्यापार र लगानी बढाउने सम्भावना उच्च छ ।

दुवै राष्ट्रहरु बीच हालै भएका छलफलहरु उदीयमान अवसरहरुको खोजी गर्ने बृहत् द्धिपक्षीय व्यापार र लगानीलाई प्रवद्र्धन गर्ने आवश्यकतामा केन्द्रित छन, जसले दुवै राष्ट्रहरुको दिगो र समावेशी आर्थिक वृद्धिमा योगदान पुर्याउन सक्छ ।

भारत र न्युजील्याण्ड बीच द्धिपक्षीय व्यापार

भारत र न्युजील्याण्ड बीचको व्यापार सम्बन्धमा हालैका वर्षहरुमा उल्लेखनीय वृद्धि र उतारचढाव आएको छ । २०१९–२०२४ को तथ्याँकले दुई देशहरु बीचको निर्यात, आयात र व्यापार सन्तुलनमा भएका प्रमुख विकासहरुलाई प्रतिबिम्बित गर्दछ ।

२०१९–२० मा भारतको न्युजिल्याण्डमा निर्यात ३७९ मिलियन अमेरिकी डलर थियो, जबकि आयात ५२२ मिलियन अमेरिकी डलर थियो, जसको परिणाम स्वरुप १४३ मिलियन अमेरिकी डलरको व्यापार घमटा भयो । यद्यपि यो प्रवृति पछिल्लो वर्षहरुमा परिवर्तन भयो, भारतले बिस्तारै आफ्नो निर्यात बढाउँन सकारात्मक व्यापार सन्तुलन निम्त्यायो ।

भारतको न्युजिल्याण्डमा निर्यात बढेर ४८ करोड ६० लाख अमेरिकी डलर पुगेको छ भने आयात २०२०–२१ मा ३८ करोड २० लाख अमेरिकी डलरमा झरेको छ, जसले गर्दा १० करोड ५० लाख अमेरिकी डलर अधिशेष सिर्जना भएको छ ।

यो सकारात्मक प्रवृत्ति २०२१–२२ मा पनि जारी रहो, निर्यात बढ्दै गयो र आयात घट्दै गयो, जसको परिणामस्वरुप व्यापार अधिशेष ११ करोड ३० लाख अमेरिकी डलर पुग्यो ।

२०२२–२३ मा व्यापार सन्तुलन भारतको लागि अनुकूल रहयो, कुल व्यापार १,०२६ मिलियन अमेरिकी डलर पुगेको थियो र ७० मिलियन अमेरिकी डलर अधिशेष थियो । २०२३–२४ मा न्युजिल्याण्डमा निर्यात ५३८ मिलियन अमेरिकी डलरमाबलियो रहो, जबकि आयात थप घटेर ३३५ मिलियन अमेरिकी डलरमा पुग्यो, जसले गर्दा २०३ मिलियन अमेरिकी डलरको उच्च व्यापार अधिशेष भयो ।

भारत र न्युजिल्याण्ड बीच द्धिपक्षीय आदानप्रदानका शीर्ष वस्तुहरु
भारत र न्युजिल्याण्डमा गर्ने प्रमुख निर्यातहरुमा औषधि उत्पादनहरु, खनिज इन्धन र तेल, कपडाका सामानहरु, मेसिनरी, आणविक रिएक्टरहरु र बाँयलरहरु जस्ता विविध उत्पादनहरु समावेश छन । अन्य महत्वपूर्ण वस्तुहरुमा मोती, बहुमूल्य पत्थर र धातुहरु, साथै बुनेका र नबुनेका कपडाका विभिन्न वस्तुहरु समावेश छन ।

सवारी साधन, फलाम वा स्टीलका सामानहरु र विद्युतीय र इलेक्ट्रोनिक उपकरणहरुले पनि न्युजिल्याण्डमा भारतको निर्यातको एक महत्वपूर्ण हिस्सा ओगटेका छन, जसले दुई देशहरु बीचको व्यापक व्यापार सम्बन्धलाई प्रतिबिम्बित गर्दछ ।

भारतले न्युजिल्याण्डबाट गर्ने प्रमुख आयातहरुमा दुध र क्रिम जस्ता दुग्धजन्य उत्पादनहरु साथै बटर र चीज समावेश छन । अन्य प्रमुख आयातहरुमा मासु, वाइन ऊन र काठ समावेश छन । थप रुपमा, भारतले फलफुल, विशेष गरी स्याउ र किवी जरुता विभिन्न कृषि उत्पादनहरु साथै मलहरु आयात गर्दछ । यी आयातहरुले न्युजिल्याण्डको बलियो कृषि र खाद्य उत्पादन क्षेत्रलाई प्रतिबिम्बित गर्दछ, जसले देशसँग भारतको व्यापार सम्बन्धमा महत्वपूर्ण भूमिका खेल्छ ।

सहकार्य मार्फत व्यापारलाई बढावा दिने नयाँ आर्थिक पहलहरु
भारत र न्युजिल्याण्ड बीच द्धिपक्षीय सहयोग बढाउन धेरै नयाँ पहलहरु सुरु गरिएका छन । यस्तै एउटा पहल २०२४ मा भन्सार सहयोग व्यवस्था (सीसीए) अन्तर्गत अधिकृत आर्थिक अपरेटरहरु पारस्परिक पहिचान व्यवस्था (एइओ–एमआरए) मा हस्ताक्षर हो ।

यो व्यवस्थाले दुई देशहरुबीच सामानको सहज आवागमनलाई सहज बनाउने अपेक्षा गरिएको छ, एक  अर्काको विश्वसनीय व्यापारहरुलाई पहिचान गरेर  व्यापारलाई  प्रवद्र्धन गर्ने अपेक्षा गरिएको छ ।

भन्सारका अधिकारीहरु बीचको नजिकको सहकार्य मार्फत एइओ–एमआरए ले व्यापार अवरोधहरु कम गर्ने र सामानको प्रवाहलाई प्रोत्साहन गर्ने लक्ष्य राखेको छ, जसले गर्दा व्यापार प्रक्रियाहरु अझ प्रभावकारी र लागत–प्रभावी हुनेछन ।

सहयोगको अर्को प्रमुख क्षेत्र बागवानी र वन हो । दुई देशले बागवानी सम्बन्धी सहयोग ज्ञापनपत्रमा हस्ताक्षर गरे, जसको उद्देश्य यस क्षेत्रमाज्ञान र अनुसन्धान आदानप्रदानलाई प्रवद्र्धन गर्नुका साथै फसल कटानी र मार्केटिङ पूर्वाधारको विकास गर्नु हो ।

यसका साथै नीतिगत संवाद र प्राविधिक आदानप्रदानलाइ प्रोत्साहन गर्न वन सहयोग सम्बन्धी आशय पत्रमा हस्ताक्षर गरिएको थियो, जसले दिगो वन अभ्यासहरुमा सहयोग बढाउन प्लेटफर्म प्रदान गर्दछ ।

पर्यटनले भारत र न्युजिल्याण्ड बीचको द्धिपक्षीय सम्बन्धलाई बलियो बनाउँछ
भारत र न्युजिल्याण्ड बीचको सम्बन्धलाई गहिरो पर्यटनले पनि महत्वपूर्ण भूमिका खेल्छ । दुई देशहरु बीच यात्रा गर्ने पर्यटकहरुको बढ्दो संख्याले आर्थिक वृद्धिलाई मात्र बढाएको छैन तर उनीहरुको जनता बीचको समझदारीलाई पनि बढाएको छ ।

यस क्षेत्रको सम्भावनालाई पहिचान गर्दै, दुवै देशहरुले भारत– न्युजिल्याण्ड हवाइ सेवा सम्झौतालाई अद्यावधिक गरेर कनेक्टिभिटी बढाउन कदम चालेका छन ।

यो सम्झौताले दुवै देश वाहकहरुलाई प्रत्यक्ष (नन–स्टप) उडानहरु सुरु गर्न प्रोत्साहित गर्दछ, जसले पर्यटन प्रवाहलाई मात्र सुधार गर्दैन तर व्यापारिक संलग्नता र जनता–जनता सम्बन्धलाई पनि बढाउँछ ।

ऐतिहासिक सम्बन्ध र भविष्यको विकासको आधारशिला
सन् १९५२ मा सम्बन्ध स्थापना भएदेखि नै भारत र न्यूजिल्याण्डले न्यानो र मैत्रीपूर्ण कूटनीतिक सम्बन्ध साझा गर्दै आएका छन । दुवै देशले धेरै समानताहरु साझा गर्छन, जस्तै राष्ट्रमण्डलमा उनीहरुको सदस्यता, साझा कानून अभ्यास र लोकतान्त्रिक शासन प्रणाली । यी साझा मूल्यमान्यताहरुले व्यापार। शिक्षा, पर्यटन र खेलकुद लगायत विभिन्न क्षेत्रहरुमा फलदायी सहयोगको जग बसालेका छन ।

खेलकुद सम्बन्धहरु, विशेष गरी क्रिकेट, हक्की र पर्वतारोहणमा सद्धावना बढाृन र जनता–जनता सम्बन्धलाई सुद्दढ पार्न पनि योगदान पुर्याएको छ । वर्षैको दौडान, आर्थिक, साँस्कृतिक र कूटनीति आदानप्रदानको संयोजन मार्फत द्धिपक्षीय सम्बन्ध फस्टाएको छ ।

भारत–न्यूजिल्याण्ड व्यापार सम्बन्धमा हालै भएको सबैभन्दा महत्वपूर्ण घटनाहरु मध्ये एक १० वर्षको विराम पछि स्वतन्त्र व्यापार सम्झौता (एफटिए) वार्ता पुनःसुरु हुनु हो ।

दुवै देशले गहिरो आर्थिक एकीकरण प्राप्त गर्ने र बलियो व्यापार सम्बन्धलाई बढावा दिने उद्देश्यले सन्तुलित, महत्वकांक्षी र पारस्परिक रुपमा लाभदायक व्यापार सम्झौताको वार्ता गर्न सहमत भएका छन । एक व्यापक एफटिए मा व्यवसायहरुको लागि नयाँ अवसरहरु आलक गर्ने, व्यापारमा अवरोधहरु कम गर्ने र दुवै पक्षका सामान र सेवाहरुको लागि बजार पहुँच विस्तार गर्ने क्षमता छ ।

भारत जस्ता देशहरुले संयुक्त राज्य अमेरिका, संयुक्त अधिराज्य, युरोपेली संघ र अन्यसँग द्धिपक्षीय व्यापार सम्झौताहरु सक्रिय रुपमा पछ्याइरहेकाले भूराजनीतिक परिद्दश्यमा परिवर्तन आएकाले यी वार्ताहरुको जरुरीतालाई प्रोत्साहन गरिएको छ । न्यूजिल्याण्डसँगको एफटिए वार्ताले यी व्यापक प्रयासहरुलाई पूरक बनाउने, पारस्परिक वृद्धिलाई प्रवद्र्धन गर्ने र ट्यरिफ युद्धको जोखिम कम गर्ने अपेक्षा गरिएको छ ।

एफटिएमा हस्ताक्षर गर्ने अवसरहरु
एफटिए वार्ताले गति लिँदै जाँदा, भारत र न्यूजिल्याण्ड दुवैले आ–आफ्नो शक्तिलाई उपयोग गर्न खोजिरहेका छन । भारत यसको ठुलो उपभोक्ता बजार र द्रुत गतिमा बढ्दो प्रविधि र सेवा क्षेत्रहरुको साथ न्यूजिल्याण्डको कृषि र दुग्ध उत्पादनहरुमा बढ्दो पहुँच, साथै बागवानी, वन र पर्यटन जस्ता क्षेत्रहरुमा यसको विशेषज्ञताबाट लाभ उठाउन राम्रो स्थितिमा छ ।

यसको विपरीत, न्यूजिल्याण्डले भारतको उदीयमान बजारहरुमा, विशेष गरी सूचना प्रविधि, औषधि र कपडा जस्ता क्षेत्रहरुमा बढ्दो पहुँचकाट लाभ उठाउने छ ।

भारत–न्यूजिल्याण्ड व्यापार सम्बन्धको लागि आशाजनक भविष्य
भारत–न्यूजिल्याण्ड आगामी वर्षहरुमा आफ्नो आर्थिक सम्बन्धलाई बलियो बनाउन तत्पर छन । द्धिपक्षीय व्यापारमा बढ्दो गति, बागवानी, वन र पयर्टन जस्ता क्षेत्रहरुमा रणनीतिक सहयोग, र एफटिए वार्ताको पुनः सुरुवातले दुवै राष्ट्रहरुको लागि आशाजनक भविष्यको संकेत गर्दछ । आफ्नो पूरकतामा निर्माण गर्न जारी राखेर र सहकार्यका नयाँ क्षेत्रहरुको अँवेषण गरेर, भारत–न्यूजिल्याण्डले दुवै देशहरुको दिगो विकास र समृद्धिमा योगदान पुर्याउँदै आफ्नो आर्थिक सम्बन्धको पूर्ण सम्भावनालाई अनलक गर्न सक्छन ।

निष्कर्षमा, भारत–न्यूजिल्याण्ड बीचको गहिरो व्यापार र लगानी सम्बन्ध वर्षैदेखि निर्माण भएको द्धिपक्षीय सहयोगको बलियो जगको प्रमाण हो । निरन्तर सहकार्य र एफटिए वार्ताको सफल समापनसँगै दुई देशहरु एशिया प्रशान्त क्षेत्रमा प्रमुख आर्थिक साझेदार बन्ने बाटोमा छन ।