श्रीनगर (जम्बु काश्मीर) भारत जम्बु काश्मीरलाई भारतीय संविधानमा विशेष दर्जा दिने धारा ३७० र धारा ३५ (ए) को खारेजको तेस्रो वार्षिकोत्सव ठीक छेउमा छ ।

यस क्षेत्रका पूर्व नेताहरु र हाम्रा छिमेकीहरु साहसी आलोचक र सनसनीपूर्ण वक्ताहरु भए पनि, केन्द्र सरकार कार्य–उन्मुख प्रगतिशिल मेसनरी हो ।

तीन वर्षमा, केन्द्र शासित क्षेत्र अपरिचित, सुशासन र सबैका लागि समान अवसरहरुसंग जोडिएको समग्र र समावेशी विकास यसको विकासका लागि महत्वपूर्ण भएको छ ।

JKUt मा विकास परियोजनाहरु एक ठुलो कोसेढुंगा हो । औद्योगिक विकास परियोजनाहरु मात्र उल्लेख गर्न ५४,००० करोड रुपैयाँ भन्दा बढीको लगानी आवेदनहरुको तुलनामा ३६,००० करोड रुपैयाँको मोटो रकम जग्गा विनियोजन गरिएको छ ।

सडक, विद्युत, स्वास्थ्य, शिक्षा, पर्यटन, कृषि, सिप विकास लगायतका विभिन्न क्षेत्रका लागि रु ५८ हजार ४७७ करोड रुपैयाँमा पन्ध्र मन्त्रालयका ५३ वटा आयोजनाको काम भइरहेको छ जसमध्ये २९ वटा आयोजना सम्पन्न भएका छन ।

२०१९ मा केन्द्रले १० देखि २५ वर्षदेखि पाइपलाइनमा रहेका क्षेत्रिय सरकारका अधुरा विकास र कल्याणकारी परियोजनाका कामलाई द्रुत गतिमा अघि बढायो । हालसम्म ६० प्रतिशत आयोजना सम्पन्न भइसकेका छन ।

जम्मु र कश्मीरको केन्द्र शासित प्रदेशका लागि बजेट विनियोजन २०१९/२० मा ८०,४२३ करोड, २०२०/२१ मा ९२,३४१ करोड, २०२१/२२ मा १०,८६२१ करोड, २०२२/२३ मा ११२९५० करोड रुपैयाँमा बढेको छ जसले मेगालाई प्रथिबिम्बित गर्दछ ।

केन्द्र शासित प्रदेशका लागि केन्द्र सरकारको योजना

प्रधानमन्त्री ग्राम सडक योजना (PMGSY) अन्तर्गत २०७४ स्थानलाई जोडेर मार्च २०२२ सम्म १७,६०१ किलोमिटर सडक निर्माण कार्य सम्पन्न भएको छ । उपत्यकाका दुर्गम क्षेत्र जसले कहिल्यै दिनको उज्यालो नदेखेका वा ४ घण्टाभन्दा बढी विद्युत, विद्यालय, चिकित्सा सुविधा र धाराको पानी अहिले सहरमा जोडिएका छन ।

नयाँ बनिहाल सुरुङ र चेनानी–नाशरी सुरुङ सबैका लागि खुला गरिएको छ । कश्मीर लगभग पुरै देशको बाँकी देशसंग रेल मार्फत जोडिएको छः उधमपुर–कटरा खण्ड बनिहाल–काजीगुन्ड खण्ड र काजीगुन्ड– बारामुल्ला खण्डहरु कमिसन गरिएको छ ।

२०२० मा श्रीनगर एयरपोर्टमा औसतमा ३२ उडान मात्र सञ्चालन भयो, आज दैनिक सञ्चालन हुने १२० उडानहरुको तुलनात्मकमा रुपमा विपरित । अन्ततः कश्मीरलाई कन्याकुमारीसंग जोड्ने सपना साकार भएको छ ।

विगत तीन वर्षमा अघि बढेका र द्रुत गतिमा अघि बढेका अन्य ठुला परियोजनाहरु हुन । दुई AIIMMS, सात नयाँ मेडिकल, दुई क्यान्सर इन्स्टिच्युट , र पन्ध्र नर्सिङ कलेजहरु । प्रतिष्ठित भारतीय प्रविधि संस्थान (IIT) जम्मू र भारतीय व्यवस्थापन संस्थान (IIM) जम्मु अब पूर्ण क्षमतामा चलिरहेको छ ।

मेडिकल र म्यानेजमेन्टका विद्यार्थीहरु अब विश्वविद्यालयजानका लागि घरबाट बाहिर निस्कनु हुन्न । विगत दुई वर्षमा करिव तीन हजार मेगावाट क्षमताका विद्युत आयोजना पुनरुत्थान भएका छन ।

जल जीवन मिशन अन्तर्गत, धाराको पानी जडान ५.७५ लाख घरपरिवार (३१ प्रतिशत) बाट बढेर १०.५५ लाख घरपरिवार (५७ प्रतिशत) पुगेको छ र श्रीनगर र गन्दरवल जिल्लाहरुलाई “रह घर जल” जिल्ला बनाइएको छ ।

२०१९ मा ल्याइएका स्वरोजगार योजनाहरु मार्फत, ५.२ लाख मानिसहरु अहिले केन्द्र शासित प्रदेशमा आत्मनिर्भर छन भने विस्थापितहरुलाई हालैका वर्षहरुमा आर्थिक सहायता पनि प्रदान गरिएको थियो ।

मुख्य रवि नहर (६२ करोड रुपैयाँ), ज्ञाल लिफ्ट सिंचाइ योजनाको तेस्रो चरण (४५ करोड), र झेलम नदी र यसका सहायक नदीहरु फेज १ (३९९.२९ करोड रुपैयाँ) को व्यापक बाढी व्यवस्थापन योजना छन ।

पश्चिम पाकिस्तानी शरणार्थी (EPRs) को ५,७६४ परिवारलाई पनि प्रति परिवार ५,५० लाख रुपैयाँ अनुदान दिइएको छ । पछिल्ला केशी महिनाहरुमा लेफ्टिनेन्ट गभर्नर मनोज सिन्हाले जम्मु र कश्मीरको स्थानीय खाद्यान्न माग र कृषि निर्यातहरु पुरा गर्न उच्च मूल्यका बालीहरु उब्जाउन विशेष प्रोत्साहन दिएका छन ।

तर, चीनलाई खुसी पार्न र पञ्जावमा महलहरु निर्माण गर्न उनीहरुबाट पानी र प्राकृतिक स्रोतहरु लुटिरहेको सरकारले पाकिस्तान प्रशासित कश्मीर क्षेत्रका जनताका आधारभूत मौलिक अधिकारलाई व्यापक रुपमा बेवास्ता गरेको छ ।

स्थानीय वासिन्दाहरुले लामो समयदेखि विरोध प्रदर्शन र धर्नामा बसिरहेका छन् जसमा सरकारको कुनै चासो छैन । POK राजनीतिक दमन, अभिव्यक्ति स्वतन्त्रताको इन्कार, गणना गरिएको जनसांख्यिकीय परिवर्तन, सिंसा, अवैध जनरबन्द, चुनावी धाँधली, र औपनिवेशिकताको छाता अन्तर्गत पर्ने सबैको दुखद कथा हो ।

यसैका बीचमा, जम्मु र कश्मीरमा लत मुक्ति केन्द्रहरु, मनोवैज्ञानिक सहायता र युवा कार्यक्रमहरुले युवाहरुलाई उपत्यकामा जीवन पत्ता लगाउन मद्दत गरिरहेको छ । उनीहरुलाई नक्कली कथाहरु र झुटहरुको जालबाट तान्न सजिलो छैन ।

तर तीन वर्षपछि उद्यमशिलताको वातावरण र सहयोगी योजनाहरु दिए । सरकारले पहिलो पटक युवाहरुलाई आफ्नो जोश उर्जालाई सार्थक बनाउने उद्देश्य लिएको छ ।