दक्षिणी  छिमेकीले नेपालबाट थप २५१ मेगावाट आयात गर्ने  योजना  स्वीकृत गरेको छ । भारतले नेपालबाट थप २५१ मेगावाट विद्युत् गर्ने योजना स्वीकृत गरेसंगै कुल आयात झण्डै एक हजार मेगावाट पुगेको छ । नेपालले पाँच वर्षअद्दि जति उत्पादन गर्दथ्यो,अहिले झण्डै बराबर निर्यात भइरहेको छ ।

पर्यवेक्षकहरुले विकासलाई छिमेकी देशहरुबीचको सम्बन्ध बलियो भएको संकेतका रुपमा हेरेका छन । असार मसान्तमा सकिंदै आएको गत आर्थिक वषमा नेपाल विद्युत् निर्यात गडर्ने मुलुक बनेको थियो । यसको अर्थ नेपालले किनेको भन्दा बढी बिजुली बिक्री गरिरहेको छ ।

नेपाल विद्युत् प्राधिकरणले गत आर्थिक वर्षमा १७ अर्ब ७ करोड रुपैयाँ बराबरको १ अर्ब ९४ करोड युनिट अर्थात ७ सय मेगावाटभन्दा बढी विद्युत् निर्यात गरेको जनाएको छ ।

सुख्खायाममा नेपालले रु.१६ अर्ब ९३ करोडको १ अर्ब ९१ करोड युनिट बिजुली आयात गरेको थियो । प्राधिकरणका प्रवक्ता चन्दनकुमार घोषले थप विद्युत निर्यात गर्न सफल भएमा चालु आर्थिक वर्षमा निर्यात राजश्व २७ अर्ब रुपैयाँ पुग्ने अनुमान गरे छौं ।

प्राधिकरणका प्रवक्ता चन्दनकुमार द्दोषले भने ।ुयद्यपी हाम्रो प्राथमिकता द्दरेलु खपत हो । बचत निर्यात गछौंर्, यनले भने । ‘भारतबाट अनाबिष्कार पत्र आएछि निकासी सुरु हुन्छ वा औपचारिकता दिएन्छ । हाल नेपालमा ४०० के भी ढल्केवार–मजफ्फपुर अन्तरदेशीय प्रशारण लाइनबाट ६२० मेगावाट र १३२ के भी महेन्द्रनगर–टनकपुर प्रशारण लाइनबाट ७० मेगाबाट ऊर्जा निर्यात भएरहेको छ ।

नेपाल विद्युत् प्राधिकरणले हरियाणा र बिहारका राज्य विद्युत् बोर्डहरु९छोटकरीमा डिस्कम भनेर चिनिने विद्युत् वितरण कम्पनीहरुसंग पनि मध्यकालीन विद्युत् सम्झौता गरेको छ । र नेपालले पहिलो पटक मध्यकालीन विद्युत् बिक्री मार्फत बिहारमा बिजुली निर्यात गरिरहेको छ ।

नेपालले भारतमा करिब एक हजार मेगावाट विद्युत् निर्यात गरेकोमा हामी खुसी छौं । यो एउटानयाँ कोसेढुंगा हो भारतीय दूतावासले जनाएको छ। दीर्घकालीन ऊर्जा सम्झौताको यो पहिलो वर्ष हो जसमाभारतले आगामी १० वर्षमा नेपालबाट १० हजार मेगावाट विद्युत् खरिद गर्ने सम्झौता गरेको छ ।

नेपाल स्थित भारतीय दूतावासले जारी गरेको विज्ञप्ति अनुसार भारतको तोकिएको प्राधिकरणले नेपालमा रहेका १२ वटा जलविद्युत आयोजनाबाट थप ऊर्जा आयात गर्न स्विकृति दिएको छ ।

यसले १६ वटा आयोजनाबाट ६९० मेगावाटबाट २८ आयोजनाबाट ९४१ मेगावाटमा कुल स्वीकृत मात्रा लिन्छ । अक्टोवर २०२१ मा भारतले नेपालबाट पहिलो पटक ३९ मेगावाट विद्युत आयात र्गा स्वीकृत गरेको थियो ।

यो संख्या तीन वर्ष भन्दा कम अवधिमा २४ गुणा भन्दा बढि भएको छ । नेपालले पहिलो पटक इन्डियन इनर्जी एक्सचेन्जको डे– अडग बजारमा बिक्री गरेर बिजुली निर्यात गर्न थाल्यो ।

त्यसयता नेपाललाई वास्तविक समय बजारमा पनि पहुँच प्रदान गरिएको छ । गत वर्ष जुलाईमा दक्षिणी छिमेकीले प्रतिस्पर्धाको ढोका खोलेपछि नेपालले रियल टाइम बजारमा ४४ मेगावाट बिजुली बिक्री गरिरहेको छ ।

भारतमा जलविद्युत खरिद दायित्वको एक भागको रुपमा भारतले नेपालबाट आयात हुने जलविद्युत गणना गनै प्रावधान पनि खोलेको छ , जसले नेपालबाट विद्युत खरिद गर्न खरिदकर्ताहरुलाई थप प्रोत्साहन दिन्छ ।

विज्ञप्तिमा भनिएको छ, यी द्दटनाक्रमसंगैनेपाल दक्षिण एशियाको प्रमुख जलविद्युत निर्यातकर्ता बन्ने बाटोमा छ । बंगलादेशलाई ४० मेगावाटविद्युत बिक्री गर्ने सम्झौंता पनि भइसकेको छ ।

यो जुलाई २८ २०२४ मा हस्ताक्षर गर्ने योजना थियो तर बंगलादेशको हालको राजनीतिक घटनाक्रमका कारण स्थगित गरियो । राजनीतिक अस्थिरताका बाबजुद पनि  नेपाल  बिस्तारै जलविद्युतको  सम्भावनालाई साकार पार्ने दिशामा अघि बढिरहेको छ ।

२००७ र २०१७ को बीचमा देशले ठुलो मात्रामा बिजुली आपुर्ति अभाव अनुभव गरयो जसको कारणदैनिक १८ घण्टासम्म लोडसेडिङ भयो । यसले नेपालको अर्थतन्त्रमा गहिरो चोट पुरयायो उत्पादन को विकासलाई रोक्यो जसले अन्ततः हजारौं युवाहरुलाई स्वदेशमा रोजगारीका अवसरहरु नहुँदा विदेशमा भाग्य आजमा गर्न वाध्य तुल्यायो ।

स्थापित विद्युत उत्पादन क्षमता २०११ मा ७०६ मेगावाटबाट सन २०१६ मा ८५६ मेगावाटमा पुगेको छ । नेपालले तिव्र विद्युत अभावबाट ग्रसित हुँदा पनि भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीको भ्रमणका क्रममा सन २०२४ मा भारत–नेपाल ऊर्जा व्यापार सम्झौंतामा हस्ताक्षर भएको थियो ।

४५६ मेगावाट क्षमताको माथिल्लो तामाकोशी जलविद्युत आयोजना सन २०२१ जुलाईमा सञ्चालनमा आएपछि हिउँदमा नेपाल विद्युत बचत भएको मुलुक बनेको थियो ।

विद्युत प्राधिकरणका अनुसारहाल दुई हजार ९९०।६मेगावाट जलविद्युत १०६।९ मेगावाट सौर्य ऊर्जा ६ मेगावाट सहउत्पादन र ५३ दशमलव ४ मेगावाट थर्मल बिजुली गरी स्थापित विद्युत क्षमता बढेर ३ हजार १५६ दशमलव ९६ मेगावाट पुगेको छ ।

यस आर्थिक वर्षमा एक हजार मेगावाटभन्दा बढी विद्युत थपेर ऊर्जाको परिमाण ४ हजार ५ सय मेगावाट पुरयाउने अनुमान गरेका छौं : प्रवक्ता घोषले भने ।

जलविद्युत क्षेत्रमाप्रत्यक्ष वैदेशिक लगानी आकर्षित गर्ने राजनीतिक इच्छाशक्ति भएमा विद्युत व्यापारले नेपालको व्यापार द्दाटा निकै कम गर्न सक्ने विभिन्न प्रतिवेदनले देखाएको छ ।

प्रतिवेदन अनुसार नेपालले आफ्नो जलविद्युत क्षमतालाई सदुपयोग गरि भारतलाई बिजुली बेचेर सन २०३० मा वार्षिक ३१० अर्ब रुपैयाँ र २०४५ मा वार्षिक एक हजार ६९ अर्ब रुपैयाँसम्म आम्दानी गर्न सक्नेछन ।

नेपालले सन २०३० सम्ममा भारतमा १३ मेगावाट बिजुली निर्यात गर्न थालेमा सन २०४५ सम्ममा यो क्षमता दोब्बर बनाउने हो चने नेपाल–भारत विद्युत व्यापारबाट आर्थिक फाइदाहरु शीर्षकको २०१७ को USAID प्रतिवेदनले देखाएको छ ।

इन्ग्रिेटेड रिसर्च एण्ड एक्सन फर डेभलपमेन्टले तयार पारेको प्रतिवेदन अनुसार नेपालले यो क्रन्टामको विद्युत उपयोग गर्न सन २०३० सम्ममा रु। दुई हजार ५ सय ९६ अर्ब र २०३१ देखि २०४५ सम्ममा रु.दुई हजार २१६ अर्ब लगानी गर्नुपर्ने छ ।

नेपाल विद्युत प्राधिकरणका प्रवन्ध निर्देशक कुलमान द्दिसिङले हालै जारी गरेको विज्ञप्तिमा नेपालले सन २०३५ सम्म २८ हजार मेगावाट विद्युत उत्पादन गर्ने योजना बनाएको छ ।

आगामी पाँच वर्षमा वा २०२८–२९ सम्ममा नेपालको स्थापना क्षमता १० हजार मेगावाट पुग्ने उल्लेख छ । करिब ७ हजार मेगावाट क्षमताका आयोजनाहरु निर्माणको विभिन्न चरणमा छन ।

विद्युत प्राधिकरणले ८०० मेगावाट सम्मका सौर्य आयोजनाुंग विद्युत खरिद सम्झौंता (पीपीइ) गर्न पनि तयार रहेको जनाएको छ ।